مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باز هم راهي تهران شد
سفر سياسي گروسي به ايران
سارا معصومي
رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي سرانجام پس از چند ماه بگو و مگو در فضاي رسانه‌اي با مقام‌هاي مسوول ايراني به تهران سفر مي‌كند. به گزارش رسانه‌ها، گروسي عصر روز جمعه به تهران خواهد رسيد و ديدارهاي رسمي او از صبح شنبه آغاز خواهد شد. گفته شده كه ديدار با ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور هم به احتمال بسيار قوي در برنامه كاري گروسي قرار دارد.
رافائل گروسي در روزهايي كه مجموعه‌اي از اخبار ضد و نقيض پيرامون ايران در سطح بين‌المللي در جريان است و تنها چند روز مانده به نشست آتي شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران سفر مي‌كند. سفري كه ظاهر فني دارد، اما ابعاد سياسي آن بر هيچ كس پوشيده نيست.
مجموعه‌اي از اخبار بر سفر گروسي به تهران سايه انداخته است:
1- مذاكرات علني براي احياي برجام متوقف شده و روايت ايران و غرب هم درباره مذاكرات با واسطه ميان تهران و واشنگتن بسيار متناقض است. طبق آخرين روايت نقل شده از حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه ايران، كاخ سفيد پيامي از طريق فواد حسين، وزير خارجه عراق مبني بر آمادگي امريكا براي احياي برجام به تهران رسانده است. عمر اين روايت البته كوتاه بود و ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا با رد آن ادعا كرد كه هيچ پيامي با تهران رد و بدل نكرده و مدت‌هاست كه احياي برجام در دستور كار دولت جو بايدن قرار ندارد. در چنين شرايطي مي‌توان گفت كه مديركل آژانس درحالي به ايران مي‌آيد كه فعلا احياي برجام از كمترين شانس برخوردار است. همزمان به نظر مي‌رسد كه اروپا و امريكا ضمن ابراز نااميدي از احياي برجام 2015، سناريو برجام كوچك را كه نوعي توافق موقت است، پيگيري مي‌كنند.
2- رابطه ايران و غرب به دو دليل عمده غيربرجامي بحراني‌ترين روزهايش را پشت سر مي‌گذارد. نخست ادعاي حمايت نظامي ايران از روسيه در جنگ اوكراين به واسطه ارسال پهپاد و دوم ادعاي سركوب معترضان در ايران در چند ماه اخير كه به وضع حداقل پنج بسته تحريمي عليه ايران در اين حوزه منتهي شده است. اين دو اختلاف چنان سايه سنگيني بر رابطه ايران و اروپا انداخته‌اند كه رابطه ايران با تروييكاي اروپايي حاضر در برجام تا مرز قطع رابطه ديپلماتيك هم پيش رفت و در تازه‌ترين اين موارد ايران پس از اخراج دو ديپلماتش از سفارتخانه اين كشور در آلمان دست به اقدام مشابه زد و روز گذشته دو ديپلمات آلماني هم از ايران اخراج شدند. اين اختلاف‌ها عملا مذاكرات احياي برجام را به حاشيه رانده و يكي از اصلي‌ترين دلايل آن هم فشار افكار عمومي بر دولت‌هاي غربي به منظور عدم مذاكره با ايران در اين مقطع است.
3- اختلاف‌هاي ميان ايران و آژانس در حوزه پادماني كه در يك‌سال و نيم اخير به يكي از موانع احياي برجام تبديل شده بود نه تنها حل نشده، بلكه افزايش هم يافته است. دو طرف ديگري را به گروگان گرفتن اين پرونده به منظور اهرم فشار براي احياي برجام متهم مي‌كنند و بسيار بعيد است كه اين پرونده بدون پيشرفت در مذاكرات احياي برجام به شكل مستقل مختومه شود.
4- عدم احياي برجام 5 سال پس از خروج امريكا از اين توافق به توسعه كمي و كيفي برنامه هسته‌اي ايران منتهي شده و همين موضوع به پرونده قطور جديدي ميان ايران و آژانس تبديل شده كه البته در زمينه تعهدات برجامي ايران نقش ناظر را برعهده دارد. فاصله گرفتن ايران از تعهدات برجامي و حتي فراتر رفتن توانمندي اين كشور از سطح پيش از حصول برجام در سال 2015 عملا آژانس را در حوزه رصد و نظارت بر اين برنامه دچار مشكل كرده و البته بر موارد مورد اختلاف دو طرف كه هم نياز به شفاف‌سازي را ازسوي ايران بيشتر مي‌كند و هم مي‌تواند به ابزاري براي تهديدسازي از برنامه هسته‌اي ايران تبديل شد، افزوده است. به عنوان نمونه در تازه‌ترين اين موارد در گزارش آژانس به اختلاف‌هاي جديد اشاره شده است.
به گزارش خبرگزاري فارس در گزارش جديد ادعا شده آژانس در تاسيسات فناوري اورانيوم اصفهان كه از اواخر سال ۲۰۲۱ آماده استفاده بوده، اما مورد استفاده قرار نگرفته بين ميزان مواد هسته‌اي دريافت و حل‌شده و ميزان اعلام‌شده از سوي ايران تناقض پيدا كرده است. در جلسه فني ميان مقام‌هاي ارشد آژانس و مقام‌هاي ارشد ايران در تهران در روز ۲۳ فوريه، تهران اين موارد اختلاف را پذيرفته و با همكاري با آژانس براي رفع آن موافقت كرده است.
آژانس همچنين گفته در حال انجام رايزني‌هايي با ايران درباره منشا ذرات اورانيوم ۸۴درصدي كشف شده در تاسيسات هسته‌اي فردو است.ايران طي نامه‌اي در روز ۲۰ فوريه درباره وجود ذرات اورانيوم 84درصدي در فردو گفته كه ممكن است «نوساناتي ناخواسته در سطح غني‌سازي» اتفاق افتاده باشد.
به گزارش «اعتماد»، اوايل بهمن ماه بود كه خبرگزاري انگليسي رويترز مدعي شد موفق شده به گزارش جديد آژانس بين‌الملل انرژي اتمي درباره ايران دسترسي پيدا كند. آژانس در آن گزارش مدعي شده بود ايران در مركز فردو اقدام به ايجاد يك تغيير اعلام نشده در اتصال بين ۲ آبشار سانتريفيوژهاي IR-6 كرده است. اين آبشارها اورانيوم را با خلوص ۶۰درصدي غني‌سازي مي‌كنند. آژانس مدعي شده در جريان يك بازرسي اعلام نشده در روز ۲۱ ژانويه از كارخانه غني‌سازي سوخت فردو متوجه اين تغيير شده است. در آن گزارش آمده بود: «مديركل (آژانس اتمي) نگران است كه ايران بدون اطلاع‌رساني قبلي اقدام به ايجاد تغييرات محسوس در اطلاعات طراحي مركز غني‌سازي سوخت فردو در ارتباط با توليد اورانيوم غني‌شده با خلوص بالا كرده است.»
عدم احياي برجام و توسعه برنامه هسته‌اي ايران در كنار اراده سياسي طرف غربي براي حفظ و حتي تشديد سياست فشار حداكثري فضايي را ايجاد كرده كه در آن طرف مقابل مي‌تواند با اظهارنظرهاي در ظاهر فني پروژه امنيتي‌سازي پرونده ايران را پيش ببرد. بر همين اساس روز گذشته همزمان با انتشار خبر سفر رافائل گروسي به تهران، يك مقام وزارت دفاع امريكا ادعا كرد كه ايران مي‌تواند ظرف «حدودا ۱۲ روز» مواد هسته‌اي لازم براي يك بمب را توليد كند. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، كالين كال، معاون وزارت دفاع امريكا، در جلسه‌اي در مجلس نمايندگان كنگره در پاسخ به سوال نمايندگان جمهوري‌خواه در اين باره كه چرا دولت جو بايدن مي‌خواهد توافق هسته ۲۰۱۵ را احيا كند، گفت: «به اين دليل كه پيشرفت برنامه اتمي ايران از زماني كه ما برجام را ترك كرديم قابل توجه بوده است. در سال ۲۰۱۸، زماني كه دولت قبلي تصميم گرفت از برجام خارج شود، براي ايران حدودا ۱۲ ماه وقت مي‌برد تا مواد هسته‌اي كافي براي يك بمب اتمي را توليد كند. حالا حدود ۱۲ روز وقت مي‌برد. بنابراين به نظر من همچنان اين ديدگاه وجود دارد كه اگر بتوان اين مساله را با ديپلماسي حل كرد و دوباره برنامه هسته‌اي اين كشور را مهار كرد، بهتر از ساير گزينه‌هاست. اما الان، برجام در حالت انجماد است.»
نگاهي به موارد گفته شده در بالا نشان مي‌دهد كه طرف غربي در قالب سياست فشار حداكثري عليه ايران كه حوزه‌هاي سياسي و اقتصادي را شامل شده، پيشرفت هسته‌اي ايران را بهترين ابزار براي اعمال اين فشار مي‌داند. توليد و حفظ فضاي تقابل ميان ايران و آژانس عملا مي‌تواند دست طرف غربي را براي انتخاب هر سناريويي مقابل ايران باز نگه دارد.جمهوري اسلامي ايران در مقابل اين صحنه‌آرايي در شرايطي كه فضا براي احياي برجام در كوتاه‌مدت مهيا نيست بايد از تقابل بيشتر با آژانس پرهيز كرده و فضاي تعامل و گفت‌وگو با اين نهاد را حفظ كند تا مانع از خارج شدن پرونده اختلاف‌ها از ريل فعلي و ورود آن به ريل منتهي به شوراي امنيت شود.
هرچند كه به نظر نمي‌رسد سفر روز جمعه گروسي به تهران كه يك روز طول خواهد كشيد، بتواند از گره‌هاي كلاف اختلاف ميان ايران و اين نهاد كم كند، اما با توجه به نشست دوره‌اي شوراي حكام كه از روز دوشنبه هفته آتي آغاز مي‌شود تهران بايد بتواند مانع از صدور قطعنامه جديد عليه خود شود و واكنش شورا به عدم حل و فصل اختلاف‌هاي جاري ميان آژانس و تهران را به يك بيانيه محدود كند. مديريت اختلاف ميان ايران و آژانس مي‌تواند فضايي هم براي مذاكرات احياي برجام با خريد زمان بيشتر فراهم كند.